De ambiguïteit van roken zonder tabak

Sinds enkele jaren beschikken we over alternatieven voor tabak, namelijk de elektronische sigaret en in mindere mate de waterpijp. Volgens sommigen kunnen ze helpen bij het stoppen met roken, maar anderen wijzen op de risico's die dergelijke producten inhouden voor ex-rokers en niet-rokers.

Iedereen kent wel patiënten die gestopt zijn met roken 'dankzij' de elektronische sigaret. Meerdere studies hebben de waarde van dampen bij rookstop onderzocht 1, maar die hebben soms tegenstrijdige resultaten opgeleverd. De laatste studie daaromtrent werd gepubliceerd in de New England Journal of Medicine 2. De studie werd uitgevoerd bij 886 mensen die wilden stoppen met roken. De proefpersonen werden in twee groepen ingedeeld: een groep die een elektronische sigaret kreeg met een nicotinehoudende vloeistof, en een groep die klassieke nicotinevervangingsmiddelen kreeg. Alle proefpersonen kregen tevens psychologische begeleiding. De resultaten zijn verrassend: het percentage rookstop na een jaar bedroeg 18% in de groep die de elektronische sigaret gebruikte, en 9,9% in de andere. "Er zijn meerdere verklaringen mogelijk voor dat succes, o.a. de 'gelijkenis' tussen dampen en roken", zegt prof. Jean-Paul Van Vooren, voorzitter van de raad van bestuur van het Fonds des affections respiratoires (FARES). "Met een elektronische sigaret heb je nog altijd de handeling van het roken. Doordat de damp wordt ingeademd, wordt de nicotine ook sneller geabsorbeerd dan met een pleister of kauwgom bijvoorbeeld en zullen de nicotinereceptoren sneller verzadigd worden. Dat geeft een 'piekeffect', dat sterk gelijkt op dat van een gewone sigaret."

De elektronische sigaret, een panacee?

De auteurs halen echter twee minpunten aan. Ten eerste, na 52 weken gebruikte bijna 80% van de ex-rokers van de eerste groep nog altijd het vervangingsproduct tegen 9% in de andere groep. Alle dampers zijn van tabak af geraakt, maar niet van de nicotine. "Nicotine heeft negatieve immunomodulerende effecten", zegt prof. Van Vooren. "Op termijn verzwakt nicotine het immuunsysteem, wat een negatieve invloed heeft op bepaalde ontstekingsziekten."

Ten tweede, het aantal proefpersonen dat klaagde van prikkeling in de mond of de keel, was iets hoger met de elektronische sigaret dan met de klassieke nicotinevervangingsmiddelen (respectievelijk 65,3% en 51,2%). Bij gebrek aan een voldoende lange ervaring weten we niet of chronisch gebruik van de elektronische sigaret schadelijke cardiovasculaire effecten heeft op lange termijn. De elektronische sigaret is in elk geval minder toxisch dan gewone sigaretten, maar stellen dat dampen een aanvaardbaar alternatief is voor roken, zover zouden de meeste tabakologen toch niet willen gaan. En terecht.

Een opstapje naar roken

Nicotine is zeer verslavend. Niet-rokers die producten inhaleren die nicotine bevatten, zoals de vloeistof van een elektronische sigaret of tabamel (een mengsel van tabak en suikerstroop, dat in een waterpijp wordt gebruikt), zullen zeer snel verslaafd worden aan nicotine. Hoe jonger je ermee begint, des te sterker is de lichamelijke verslaving. Zowel de elektronische sigaret als de waterpijp leert de handeling van het roken aan en maakt de gebruikers eraan gewoon. Het risico bestaat dan ook dat je weleens geneigd zou kunnen zijn om een echte sigaret, een sigaar, een jointje, een pijp... te proberen. Ook elektronische sigaretten en dampstenen, een tabakvrij alternatief voor de waterpijp, die geen nicotine bevatten, kunnen een opstapje vormen naar het roken van tabak. "Karamel, chocolade, fruit, mojito... Die producten kunnen op duizend en één manieren worden geparfumeerd en gearomatiseerd", betreurt prof. Van Vooren. "Waardoor ze er erg aanlokkelijk uitzien, vooral voor jongeren, die dampen ook 'cool' vinden." De wetgever heeft zich niet vergist en beschouwt de elektronische sigaret als een van tabak afgeleid product. Met alle reglementering van dien: verbod op verkoop aan jongeren van minder dan 16 jaar, beperking van de hoeveelheid nicotine in de vloeistof, verbod op dampen op openbare plaatsen, beperkingen inzake publiciteit en promotie, enz.

Waterpijp, een onderschat risico

Einde 2018 heeft het FARES een informatiefolder over de waterpijp uitgegeven 3. Bij een klassieke waterpijp wordt tabamel opgewarmd door verbranding op kolen of wordt een gearomatiseerde dampsteen gebruikt. Recentere modellen maken gebruik van elektronische 'kolen', waarbij geen verbranding meer plaatsvindt zodat je geen teren en koolstofmonoxide inhaleert. De waterpijp houdt echter toch een groot probleem in: de risico's ervan zijn niet bekend of worden onderschat. De meeste gebruikers weten niet dat het een vorm van roken is met alle mogelijke risico's van dien: cardiovasculaire problemen, ademhalingsziekten en kanker. Tevens is er een risico op infectie. "Er bestaat geen reglementering over de hygiëne van die toestellen", zegt prof. Van Vooren. "De waterpijp wordt vaak gedeeld door meerdere gebruikers. Als de componenten (monduiteinde, buis, klep, waterreservoir enz.) niet correct na elk gebruik worden gereinigd, kunnen er zich microben in vermenigvuldigen, die dan worden ingeademd."

De beste methode

De elektronische sigaret en de waterpijp zonder nicotine en zonder verbranding helpen om te stoppen met roken, maar kunnen niet in de plaats worden gesteld van gevalideerde methoden, en het is evenmin wenselijk om ze als eerste hulpmiddel bij het stoppen met roken te gebruiken. "De eerstelijnsmethode bij hulp bij rookstop bestaat nog altijd in geneesmiddelen en/of de klassieke nicotinevervangingsmiddelen samen met cognitieve en gedragstherapie door de arts of een tabakoloog", concludeert prof. Van Vooren. Het beste advies dat je niet-rokers kan geven, is: "Rook helemaal niet."