Reisvaccinaties: tijdig plannen is de boodschap

Om in te spelen op de wereldwijd evoluerende gezondheidsrisico’s worden vaccinatieaanbevelingen voor reizigers regelmatig bijgewerkt. Dr. Yves Van Laethem, infectioloog en voorzitter van de Hoge Gezondheidsraad, geeft een kort overzicht van de huidige aanbevelingen voor Belgische reizigers.

Wanneer maken we best een afspraak voor een reisconsultatie?

Dr. Yves Van Laethem: Ideaal gezien vindt het reisconsult minstens een maand vóór vertrek plaats. Zo kan men nagaan of de basisvaccinaties up-to-date zijn en, indien nodig, aanvullende vaccins toedienen die aangepast zijn aan het land van bestemming en de reisomstandigheden.
De meeste vaccins, vooral bij herhalingsdoses, werken vrijwel onmiddellijk. Voor vaccins die voor het eerst worden toegediend, duurt het gemiddeld twee weken voor ze effectief zijn. Daarom raden we aan het consult minstens een maand op voorhand te plannen, of zelfs enkele maanden als er een tweede dosis nodig is, zoals bij tekenencefalitis. Maar het is nooit te laat om de raadpleging te plannen. Zelfs 15 dagen voor vertrek kunnen vaccins tegen hepatitis, gele koorts, tyfus, polio of tetanus nog nuttig zijn.

Waaruit bestaat het reizigersconsult?

De arts bekijkt niet alleen de vaccinaties, maar geeft ook advies over voeding, drinkwater, insecten, hoogteverschillen enzovoort. Voor elke reis is het essentieel om na te gaan of de basisvaccinaties in orde zijn, met name die tegen tetanus (om de tien jaar herhalen bij volwassenen), in combinatie met difterie, kinkhoest of polio. Bij volwassenen is polio nog relevant voor wie reist naar gebieden waar de ziekte nog voorkomt.

Welke andere vaccins moeten overwogen worden?

• Gele koorts: Overgedragen door Aedes-muggen die overdag steken. Sinds 2016 is deze vaccinatie levenslang geldig. Kan vanaf negen maanden, met een tweede dosis na twee jaar. Het is een levend, verzwakt vaccin en wordt afgeraden voor zwangere vrouwen.
• Hepatitis A: Overdraagbaar via voedsel, speeksel en lichaamsvochten. Komt zeer vaak voor in Oost-Europa (zoals Roemenië, Turkije), Afrika en Azië. Wordt als ‘verplicht’ beschouwd voor verre reizen. Eén dosis biedt al sterke bescherming en kan zelfs op de dag van vertrek worden toegediend. Officieel is een tweede dosis nodig, maar deze kan zonder problemen veel later worden toegediend.
• Tyfus: Komt nog zelden voor, voornamelijk in Afrika en het Indisch subcontinent. De bescherming duurt drie jaar en is ongeveer 60-70% effectief. Aanbevolen voor lange, avontuurlijke reizen.
• Meningokokkenmeningitis: Vaccinatie tegen types A, C, W en Y wordt aanbevolen voor reizigers naar de “meningitisgordel” in Sub-Sahara-Afrika (van Senegal tot Somalië en Ethiopië) tijdens het droge seizoen (december-mei), en voor pelgrims naar Mekka.
• Tekenencefalitis (Centraal-Europa): Overgedragen door teken, vooral actief tussen mei en oktober, al zijn ze tegenwoordig het hele jaar door aanwezig. Niet echt een risico in België, maar wel voor wie gaat kamperen of wandelen in landen als Tsjechië, Polen en Zwitserland. Vaccinatie bestaat uit drie doses: de tweede na een à drie maanden, de derde na vijf à twaalf maanden. Begin dus best in oktober voor reizen de zomer erop. Daarna volgt een boosterdosis na drie jaar.
• Dengue: Het vaccin Qdenga^® (levend verzwakt) wordt in twee doses toegediend met een interval van drie maanden. In België wordt het enkel gegeven aan mensen die al een dengue-infectie hebben doorgemaakt, omdat de tweede ziekte-episode ernstiger kan verlopen. Hoewel dengue wereldwijd voorkomt in warme landen, raadt men vaccinatie op grote schaal momenteel af.
• Chikungunya: Twee vaccins zijn goedgekeurd door het EMA. Ixchiq^®, een levend verzwakt vaccin in één dosis, is sinds april beschikbaar in België. België werkt samen met vijf andere landen aan een gemeenschappelijk advies (in voorbereiding). Het wordt aanbevolen bij epidemieën (zoals op Réunion). Chikungunya is doorgaans minder ernstig dan dengue.
• Japanse encefalitis: Komt voor van Oost-Pakistan tot Japan, overgedragen door Culex-muggen, die vooral ‘s avonds en ‘s nachts in landelijke gebieden steken. Een zeldzame, maar ernstige aandoening. Het vaccin (twee doses met een week ertussen) is duur (100 euro/dosis) en vereist een booster na anderhalf à twee jaar. Aanbevolen voor langdurig verblijf op het platteland. Voor de meeste reizigers volstaan muggenwerende middelen.

Moet men zich nog laten vaccineren tegen hondsdolheid?

Mensen moeten minstens weten wat ze moeten doen bij een beet van een zoogdier. Spoel de wond meteen met water en zeep om de virale lading te verminderen en laat je binnen drie dagen vaccineren. Honden zijn in 90% van de gevallen de boosdoener.
Voor de meeste reizigers is vaccinatie niet nodig. Het wordt wel aanbevolen voor wie met dieren in contact komt of reist naar afgelegen gebieden. In dat geval: twee doses, met een week ertussen. Soms beschikbaar via de huisarts, afhankelijk van de voorraad.”

Wat met de mazelenvaccinatie?

Wie vóór 1970 geboren is, wordt als immuun beschouwd omdat men de ziekte heeft doorgemaakt. Eén vaccinatie geeft 85% bescherming, twee vaccinaties 97%. Niet aanbevolen bij zwangere vrouwen of mensen met verzwakt immuunsysteem. Zwangerschap wordt ook afgeraden binnen een maand na vaccinatie.
Daarbij komt nog het risico op Zika: ‘exotische baby’s’ zijn geen goed idee meer. Ik raad mijn patiënten aan om pas na de vakantie zwanger te worden.
Vroeger was mazelen een gebruikelijke ziekte, maar jaarlijks stierven er mensen aan of liepen ze hersenschade op. Het is dus nuttig om de vaccinatiestatus te controleren en zo nodig een extra dosis te geven.
Let op: het mazelenvaccin mag niet samen met andere levende vaccins, zoals het vaccin tegen gele koorts, worden toegediend; er moet minstens één maand tussen zitten.

Waar kan je informatie vinden?

Website van het Instituut voor Tropische Geneeskunde: wanda.be
Website van de Hoge Gezondheidsraad: hgr-css.be