Immuniteit op de proef
Terug naar het ritme van elke dag, aanhoudende vermoeidheid, eerste verkoudheden: september is een cruciale periode voor het immuunsysteem. Ook hier speelt de apotheker een belangrijke rol in de preventie. De apotheker kan risicoprofielen identificeren, passende oplossingen aanreiken en mensen bewust maken van een gezonde levensstijl.
Bij de terugkeer naar school ondergaat het lichaam een echte fysiologische schok: verandering van ritme (slaap, voeding, stress), hervatting van sociale contacten, verhoogde blootstelling aan ziekteverwekkers in een collectieve omgeving... Al deze factoren kunnen de immunologische homeostase verstoren. Het resultaat: verkoudheden, keelontstekingen, herpesuitbraken, slaapstoornissen en zelfs urineweginfecties kunnen weer de kop opsteken. Deze kwetsbaarheid van het immuunsysteem biedt de apotheker een kans om vroegtijdig in te grijpen.
Verband tussen stress en immuniteit
Stress heeft een aanzienlijke invloed op het immuunsysteem en beïnvloedt de vatbaarheid voor ziekten en de algehele gezondheid. Een recent literatuuroverzicht(1) onderzocht de complexe relatie tussen stress en het immuunsysteem. Daaruit blijkt dat acute stress de immuniteit tijdelijk kan versterken, maar dat chronische stress via de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA) leidt tot een verhoging van het cortisolgehalte, waardoor uiteindelijk de immuunrespons wordt onderdrukt.
Dit overzicht geeft ook aan dat immuuncellen genen op verschillende manieren tot expressie brengen als reactie op stress, wat wijst op individuele verschillen in de immuunrespons op stress en de noodzaak van een gepersonaliseerde aanpak om hiermee om te gaan.
Bovendien draagt de terugkeer van kinderen naar school ook bij aan de verspreiding van respiratoire, gastro-intestinale of dermatologische virussen, waardoor het hele gezin, en met name ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem, een verhoogd risico op infecties lopen.
In de apotheek helpen enkele eenvoudige vragen om het advies af te stemmen en eventuele tekenen van onderliggende aandoeningen (seizoensgebonden depressie, ernstig tekort, ...) op te sporen: “Wordt u vaak ziek in deze periode van het jaar?”, “Hoe lang voelt u zich al moe?”, “Heeft u schoolgaande kinderen of contact met jonge kinderen?”, “Gebruikt u chronisch medicijnen die uw immuunsysteem kunnen beïnvloeden (corticosteroïden, immunosuppressiva, chemotherapie)?”.
Bewustwording van basisgewoonten
Hoewel het bevorderen van de immuniteit vaak gepaard gaat met een gerichte kuur, mag bewustwording van een gezonde levensstijl niet worden vergeten. De basisadviezen zijn gericht op een evenwichtige en gevarieerde voeding, matige lichaamsbeweging en een goede nachtrust.
Waarom wordt aangeraden om minstens zeven uur per nacht te slapen? Omdat slaap onder andere helpt om de verschillende componenten van het immuunsysteem, zoals T-lymfocyten, cytokines en natuurlijke killercellen (NK), effectief te houden. Deze laatste zijn samen met de T-lymfocyten bijvoorbeeld in staat om met virussen geïnfecteerde cellen en tumorcellen te herkennen en te vernietigen.
Volgens een Amerikaans onderzoek(2) verhoogt minder dan zes uur slaap per nacht het risico om ziek te worden na blootstelling aan virussen met een factor 4. Volgens deze onderzoekers is “slaapgebrek een van de belangrijkste factoren om te voorspellen in hoeverre iemand vatbaar is voor een verkoudheid, ongeacht zijn leeftijd, stressniveau, ras, opleidingsniveau of rookgedrag.”
Vertel me wat je eet...
Tot slot verdient de kwestie van voeding onze aandacht, temeer daar uit het laatste onderzoek naar voedselconsumptie van Sciensano(3) blijkt dat een groot deel van de bevolking onvoldoende essentiële vitamines en mineralen binnenkrijgt, met name vitamine A, B2, B6, B12 en C, foliumzuur, calcium en ijzer. IJzertekort komt vooral veel voor bij kinderen en tienermeisjes.
Over het algemeen is de gemiddelde inname van vitamine A, B2, B12, C en calcium uit voeding gedaald ten opzichte van het vorige onderzoek dat tien jaar geleden (2014-2015) werd uitgevoerd. Tegelijkertijd consumeert meer dan de helft van de bevolking te veel natrium uit voeding, nog afgezien van het zout dat tijdens het koken of aan tafel wordt toegevoegd.
“Deze trends weerspiegelen bredere eetgewoonten”, merkt Sciensano op. “Te weinig mensen eten voldoende groenten, fruit, zuivelproducten en andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan voedingsstoffen die deze essentiële vitamines en mineralen leveren. (...) Een gevarieerde voeding is essentieel om ons te voorzien van de vitamines en mineralen die nodig zijn voor een goede gezondheid."
Het is net zo belangrijk om deze informatie aan de balie te geven als om een supplement te verstrekken, omdat sommige patiënten meer openstaan voor concreet advies dan voor een product.
1. J Clin Med. 2024;13(21):6394.
2. Sleep 2015;38(9):1353-9.
3. Sciensano : Enquête over voedingsinname 2022-2023.
Sporenelementen die de immuunrespons versterken
Naast vitamine D, waarvan een tekort gepaard gaat met een verhoogde vatbaarheid voor luchtweginfecties, en vitamine C, dat als antioxidant werkt en bijdraagt aan de normale werking van immuuncellen, spelen twee sporenelementen een belangrijke rol bij de bestrijding van infecties: zink en selenium.
Zink is essentieel voor de regulering van het immuunsysteem. Een acuut tekort aan dit element leidt echter tot een verminderde aangeboren en adaptieve immuniteit, terwijl een chronisch tekort ontstekingen verergert.(1)
De afgelopen 50 jaar is er steeds meer bewijs gekomen voor de antivirale werking van zink tegen verschillende virussen, zoals herpes simplex en verkoudheidsvirussen. Er valt echter nog veel te leren over de antivirale mechanismen en de klinische voordelen van zinksuppletie als preventieve en therapeutische behandeling van virale aandoeningen.(2)
Deze eigenschappen verklaren ook waarom er tijdens de covid-19-pandemie bijzondere belangstelling was voor dit sporenelement. Hoe dan ook, de Hoge Gezondheidsraad beveelt aan om de inname ervan te verhogen bij vegetariërs en in het bijzonder bij strikte veganisten.(3)
Selenium, dat van nature voorkomt in voedingsmiddelen (vis, zeevruchten, vlees, granen, zuivelproducten en eieren), heeft een stimulerend effect op het immuunsysteem. De Hoge Gezondheidsraad(3) schat dat de Se-status van de Belgische bevolking niet bijzonder laag is. “De cruciale factor die moet worden benadrukt met betrekking tot de effecten van selenium op de gezondheid is het U-vormige verband met de status; terwijl een extra inname van selenium gunstig kan zijn voor mensen met een lage status, kunnen mensen met een adequate tot hoge status negatief worden beïnvloed en zouden zij geen seleniumsupplementen moeten nemen.” (4)
M.V.
1. Autoimmun Rev 2015;14(4):277-85.
2. Adv Nutr 2019;10(4):696-710.
3. HGR advies N°9285.
4. Lancet 2012;379(9822):1256-68.
