Heelhuids de winter door

Pneumokokken als boosdoener

De Hoge Gezondheidsraad (HGR) publiceerde in april van dit jaar een nieuw advies waarin ze aanbeveelt om het 20-valent pneumokokken conjugaatvaccin op te nemen in het basisvaccinatieschema voor zuigelingen. Voor volwassenen en ouderen wordt de vaccinatie het best geval per geval bekeken.

In 2024 bedroeg de gerapporteerde incidentie van invasieve pneumokokken bij kinderen onder de twee jaar 59 op 100.000. In deze leeftijdsgroep is het meest voorkomende ziektebeeld bacteriëmie (48%), gevolgd door pneumonie (36%) en meningitis (12%). in 2023 rapporteerde het Nationaal Referentie Centrum (NRC) 21 meningitisgevallen bij kinderen onder de twee jaar.

Voor ouderen kreeg het NRC in 2024 een record van 2.120 invasieve pneumokokkeninfecties(IPD)-isolaten binnen, tegenover 1.750 in 2023. Niettegenstaande de stijging zich voordeed in alle leeftijdsgroepen, toont een diepgaandere analyse een stijging van 34% IPD bij 65-84 jarigen : van 603 gevallen in 2023 naar 806 in 2024. Uit deze cijfers blijkt ook dat de winterpiek met co-infecties, zoals griep, een rol spelen in de toename van ernstige pneumokokkeninfecties.

Evolutie van serotypes

Er zijn meer dan negentig verschillende serotypes van pneumokokken, en sommigen komen veel meer voor dan andere en/of zijn ook agressiever. Het is daarom belangrijk om de evolutie van circulerende pneumokokkenserotypes goed op te volgen, zowel bij kinderen als volwassenen en de vaccinatie af te stemmen op de meest voorkomende serotypes.

Er zijn twee types pneumokokkenvaccin in de handel: een niet-geconjugeerd polysacharidevaccin tegen 23 types pneumokokken (PPV23), en geconjugeerde polysacharidevaccins tegen de pneumokokkentypes 13 (PCV13), 15 (PCV15) of 20 (PCV20) types.

Door de evolutie van de epidemiologische situatie paste de HGR in april van dit jaar haar aanbeveling voor kinderen onder de twee jaar aan en beveelt ze het PCV20-vaccin aan in het basisvaccinatieschema voor kinderen. Volgens data uit 2023, dekt PCV13 immunologisch 14% van de serotypes die leiden tot invasieve pneumokokkeninfecties bij kinderen onder de twee jaar en respectievelijk 9% bij kinderen onder de 16 jaar. PCV20 daarentegen dekt immunologisch 59% van de invasieve serotypes voor beide leeftijdscategorieën. Daarnaast werd recent een stijging vastgesteld van serotype 12F, een serotype dat niet in alle oudere vaccins, maar wel in PCV20 voorkomt.

Wat bij ouderen

Volgens een analyse van Sciensano werd de sterke toename van IPD in 2024 grotendeels veroorzaakt door meer bacteriëmie/pleuritisgevallen bij ouderen en dit vooral in de leeftijdsgroep met 65- tot 84-jarigen. Veel voorkomende serotypen in 2023-2024 zijn 12F, 8, 3, 4 en 19A. Deze serotypen zijn grotendeels inbegrepen in nieuwere conjugaatvaccins. In 2024 waren 70% van de IPD-cases in 2024 theoretisch gedekt door PCV20, wat het belang onderstreept van vaccinatie bij ouderen en risicogroepen als preventiestrategie.

Waakzaam blijven

Pneumokokken veroorzaken ongeveer 20-40% van alle bacteriële pneumonieën bij volwassenen. Bij ernstige of gehospitaliseerde pneumonie loopt dat aandeel op tot 40-50%. Bij 65-plussers is de pneumokok nog steeds de belangrijkste bacteriële oorzaak. Toch wordt meer dan de helft van alle pneumoniegevallen veroorzaakt door andere bacteriën of virussen. Onder de boosdoeners zijn influenza, RSV, covid-19. Vaccinatie mag geen “vals veiligheidsgevoel” geven, zelfs bij gevaccineerde personen moet men alert blijven voor tekenen van ernstige infectie.

De HGR beveelt pneumokokkenvaccinatie aan bij volwassenen:
- Volwassenen (16-85 jaar) met verhoogd risico zoals immunodepressie, asplenie, sikkelcelanemie, …
- Volwassenen met comorbiditeit tussen 50-85 jaar, zoals chronisch hart-, long-, lever- of nierlijden, neuromusculaire aandoeningen met aspiratierisico, diabetici, rokers, … 
- Gezonde volwassenen van 65-85 jaar
- Voor volwassenen ouder dan 85 jaar: vaccinatie kan “individueel overwogen” worden, wegens gebrek aan data over werkzaamheid in die leeftijdsgroep.